Các đại biểu tập trung phân tích, làm rõ: Về đơn vị hành chính nên chia thành 3 cấp như hiện nay hay chia thành 2 cấp (cấp tỉnh, thành và cấp cơ sở), hoặc đa dạng hóa trong việc chia đơn vị hành chính; cơ sở lý luận và thực tiễn của việc hình thành mô hình tổ chức chính quyền địa phương ở các đơn vị hành chính; Cơ chế phân cấp, phân quyền giữa Trung ương và địa phương; các quy định chế định chính quyền địa phương trong Hiến pháp như thế nào...

Chính quyền địa phương chỉ nên có 2 cấp

Theo PGS.TS Phạm Minh Chính, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh, một trong những bất cập lớn nhất hiện nay là chưa có sự phân biệt một cách cơ bản sự khác nhau giữa chính quyền đô thị và chính quyền nông thôn. Đô thị và nông thôn là hai loại hình kinh tế - xã hội với những đặc trưng khác nhau, vì vậy nội dung và hình thức tổ chức quản lý nhà nước ở hai nơi này cũng không thể giống nhau. “Mô hình chính quyền ở đô thị nên là chính quyền 2 cấp, ở nông thôn chính quyền 3 cấp; chính quyền đơn vị hành chính ở hải đảo và đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt theo mô hình chính quyền 1 cấp và không tổ chức HĐND”, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh Phạm Minh Chính đề xuất.

TS. Trần Du Lịch, Phó Trưởng đoàn ĐBQH TPHCM cho rằng, cần thống nhất quan điểm tổ chức chính quyền địa phương chỉ có 2 cấp, với cơ chế phân quyền, tự chủ, tự chịu trách nhiệm một cách minh bạch và, theo ông Lịch - Đã là một cấp chính quyền phải có đủ thẩm quyền quyết định những vấn đề an sinh của cộng đồng dân cư, quyết định, huy động các nguồn lực của cộng đồng dân cư địa phương thuộc quyền họ quản lý. Do đó dưới cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương sẽ tổ chức thêm chính quyền cơ sở, có địa vị pháp lý giống nhau dù tên gọi khác nhau như thành phố, thị xã, thị trấn, xã. Việc thay mô hình 3 cấp chính quyền địa phương hiện hành, nhưng không có quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm được đổi thành 2 cấp chính quyền nhưng có quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm được quyết định những vấn đề thuộc thẩm quyền của mình sẽ xóa được tình trạng dân chủ hình thức, bảo đảm được tính chất chính quyền của dân, do dân, vì dân.

Tham luận tại hội nghị, Chủ tịch UBND TPHCM Lê Hoàng Quân đã nêu bật những nội dung chính của đề án xây dựng chính quyền đô thị TPHCM. Trong đó nêu rõ, chính quyền đô thị TPHCM được tổ chức dựa trên nguyên tắc chủ yếu: Chính quyền địa phương có 2 cấp (bao gồm cấp thành phố trực thuộc Trung ương và cấp cơ sở). Cấp cơ sở bao gồm cấp thành phố trực thuộc TPHCM và xã, thị trấn. Riêng địa bàn của 13 quận nội thành hiện hữu chỉ có 1 cấp chính quyền (vì có chung kết cấu hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội). Như vậy, theo đơn vị hành chính, tại quận, huyện, phường sẽ không tổ chức thành cấp chính quyền, mà ở đó chỉ có cơ quan đại diện hành chính của cấp trên. Theo Chủ tịch UBND TPHCM Lê Hoàng Quân, nếu không sớm thực hiện mô hình chính quyền đô thị theo hướng tổ chức chính quyền cơ sở với cơ quan đại diện của nhân dân có quyền hạn và trách nhiệm tương xứng thì việc thí điểm không tổ chức HĐND ở tất cả các quận, huyện, phường trên địa bàn thành phố thời gian qua đã không tạo ra được mô hình tổ chức mới hiệu quả hơn và dân chủ hơn.

Từ thực tiễn của TPHCM, Bí thư Thành ủy TPHCM Lê Thanh Hải đưa ra ý kiến: Mô hình chính quyền đô thị TP đã ấp ủ từ rất nhiều năm trên cơ sở chủ trương, Nghị quyết của Đảng để xây dựng bộ máy tổ chức chính quyền vừa tạo động lực cho TP phát triển vừa đúng với bản chất chế độ ta.

Đem lại lợi ích thiết thực cho người dân

GS.TS Mai Hồng Quỳ, Hiệu trưởng Trường ĐH Luật TPHCM băn khoăn và trăn trở trước câu hỏi: Các cơ quan của chính quyền địa phương (trong đó có HĐND) là cơ quan quyền lực nhà nước hay cơ quan đại diện cho người dân? “Chúng tôi cho rằng, các cơ quan của chính quyền địa phương phải là cơ quan đại diện để thực hiện quyền lực của nhân dân.

Bà Phạm Phương Thảo, nguyên Chủ tịch HĐND TPHCM nêu quan điểm: “Dù với mô hình nào cũng phải xác định dân sẽ được phục vụ tốt hơn, bộ máy gọn nhẹ, không chồng chéo, bớt trung gian đối với những đô thị đặc thù và cần phân cấp rõ Trung ương - địa phương. Phải rõ ràng việc gì cấp này làm, cấp kia không làm. Việc gì nhà nước làm, việc gì xã hội làm phải rành mạch”.

Đại biểu phát biểu ý kiến tại tọa đàm.

Phát biểu tại tọa đàm, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng nhấn mạnh: Chế định chính quyền địa phương có vị trí quan trọng trong Hiến pháp ở nước ta, từ Hiến pháp năm 1946, 1959, 1980 và đến Hiến pháp năm 1992. Trong nhiều năm nay, khi bàn về đổi mới tổ chức bộ máy nhà nước, vấn đề tổ chức chính quyền địa phương luôn được quan tâm đặc biệt. Bởi đây là một trong những nội dung quan trọng được đặt ra, tìm phương án phù hợp trong quá trình nghiên cứu sửa đổi Hiến pháp lần này. Việc sửa đổi Hiến pháp năm 1992 là phù hợp với tình hình phát triển về mọi mặt của đất nước, tuy nhiên, quá trình sửa đổi phải tiếp thu cho được những tinh hoa của nhân loại, của chính chúng ta.

Trước nhiều ý kiến trong tọa đàm này, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng cho biết, chính quyền địa phương là một trong những nội dung quan trọng và khó nhất trong quá trình nghiên cứu để đi đến những nội dung được sửa đổi trong Hiến pháp Việt Nam năm 1992. Hiện nay, chính quyền của chúng ta có 4 cấp như nhau, ở đâu có HĐND thì có UBND, thực tiễn lúc đầu là phù hợp nhưng bây giờ đất nước phát triển với trình độ khá cao đòi hỏi phải có mô hình cho thích hợp để đất nước có cơ sở phát triển mạnh hơn, bền vững hơn; phải thiết kế bộ máy hành chính hiện đại, tinh gọn, có sức mạnh để đủ sức lãnh đạo, quản lý. Vấn đề quan trọng nhất là tìm mô hình phù hợp, đảm bảo quyền lực thuộc về dân. Mô hình được thiết kế phải có giá trị khoa học và phù hợp với thực tế, phù hợp với yêu cầu của nhân dân.

Riêng đối với mô hình chính quyền đô thị TPHCM, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng cho rằng, có 2 phương án cho TPHCM lựa chọn: Hoặc quận vẫn tổ chức HĐND, bỏ ở phường hoặc quận - phường đều không tổ chức HĐND thì huyện và xã phải tổ chức “vì ở đây là vùng nông thôn và chưa biết bao giờ mới đô thị hóa”. Theo Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng, thành công hay không là ở việc phân cấp quyền hạn, trách nhiệm và tổ chức quản lý của TPHCM. Vì thế, TPHCM nên tập trung vào vấn đề phân cấp chức năng, quyền hạn rộng hơn, tổ chức lại bộ máy sao cho hiệu lực, hiệu quả và đem lại lợi ích thiết thực cho người dân.