Tất cả tại… nghèo!

Là một đạo diễn kiêm diễn viên trẻ đã từng bước tạo được dấu ấn, Thái Kim Tùng chia sẻ nỗi trăn trở của người làm nghề hiện nay, nhất là các đạo diễn trẻ luôn làm việc trong tâm thế “thiếu đủ thứ”. Có một thực tế là khi dựng cho các sân khấu xã hội hóa (SKXHH) thì phải luôn trên tinh thần “làm sao tiền đầu tư tiết kiệm nhất”, còn phải tính toán được bao nhiêu suất để sân khấu có lời mà tái đầu tư. Các SKXHH cũng không đủ điều kiện để mỗi vở là một bộ cảnh trí, có nhiều nơi lại lượt bớt nhân sự. Sân khấu nhỏ không đủ tiền mời nhạc sĩ viết nhạc riêng đành sử dụng nhạc có sẵn, đến vở lớn mới có thể mời biên đạo.

“Không có nhạc sĩ, không có biên đạo, không có kỹ thuật viên…, thành ra một mình đạo diễn phải làm hết các công đoạn đáng lẽ phải được sự giúp sức của nhiều người. Một cái đầu đâu thể nghĩ được như nhiều cái đầu, cũng là một nguyên nhân khiến chất lượng tác phẩm sân khấu thấp đi. Hiện tại, đạo diễn trẻ thường nương nhờ diễn viên là chính, dàn dựng chỉ dựa trên tài năng, kỹ xảo diễn xuất của diễn viên để lôi kéo khán giả, còn lại các yếu tố kỹ thuật khác khá là bất lực”, đạo diễn Thái Kim Tùng nêu thực trạng.

Nhiều vở diễn sân khấu hiện nay dàn dựng rất đơn giản, chủ yếu nương vào diễn xuất của diễn viên

Ngoài ra, vấn đề cơ sở vật chất vẫn là “nỗi niềm muôn thuở” khi các công đoạn vẫn còn thủ công thô sơ, không tạo được hình thức đủ sức cạnh tranh với truyền hình, gameshow hiện nay. Đây cũng là điều khiến đạo diễn Quốc Thảo “vỡ mộng” khi về nước hoạt động sau một thời gian ở nước ngoài về.

“Ở nước ngoài, họ có sẵn nhà hát chỉ diễn riêng một vở. Mọi cảnh trí, kỹ xảo được setup (sắp đặt, tổ chức) đâu vào đấy, khi diễn chỉ cần bấm nút là xong. Còn sân khấu mình toàn “bấm bụng” nhờ người chuyển cảnh, “bấm bụng” xử lý các công đoạn toàn thủ công. Hơn chục năm trời trở lại thì sân khấu TP dường như không chuyển động, vẫn là người chuyển cảnh ấy, vẫn là ánh đèn leo lét ấy…”, đạo diễn Quốc Thảo chia sẻ.

Cũng theo đạo diễn Quốc Thảo, việc ứng dụng khoa học kỹ thuật như màn hình LED của mình giống như “khoe của” chứ không giúp gì cho diễn viên, thậm chí làm “chết” sự sáng tạo của diễn viên. Trong khi ở các nước là người diễn viên diễn với màn hình, màn hình phục vụ công tác biểu diễn của người diễn viên, kích thích sự sáng tạo cho diễn viên.

NSND Đặng Hùng thì cảnh báo sự lạm dụng nghệ thuật múa trong công tác dàn dựng, nhất là trên sân khấu cải lương và tiết mục minh họa. Ông nói: “Nghệ thuật Múa Việt Nam mỗi động tác đều có ý nghĩa, một cái chỉ tay xa - gần - trước - sau cũng có nội dung, cấp độ tình cảm, cảm xúc của nhân vật cũng có động tác thể hiện. Nhưng gần đây, tôi thấy nhiều động tác vô nghĩa. Có những tiết mục cải lương nhưng lại đưa múa ballet hoặc múa đương đại vào làm phá đi đặc trưng của cải lương”…

Hãy “liệu cơm gắp mắm”!

Dù không được đào tạo đạo diễn chuyên nghiệp, dàn dựng chỉ từ kinh nghiệm lĩnh hội qua các tiền bối nhưng NSƯT Thành Lộc lại đang sở hữu những tác phẩm được đánh giá rất cao về công tác đạo diễn, điển hình là Bí mật vườn Lệ Chi và Tiên Nga. Thành Lộc cho biết qua những lần biểu diễn và xem sân khấu ở nước ngoài hoàn toàn có thể tự tin tư duy đạo diễn Việt Nam vẫn bắt kịp thế giới, chỉ khác nhau là: “setup cảnh trí của vở Tiên Nga ở mình thì có mấy anh hậu đài mặc áo dài đẩy cảnh trí ra, còn nếu Tiên Nga ở New York thì chỉ cần bấm nút là cảnh đó trồi lên hoặc bay xuống - vậy thôi!”.

Cũng theo đạo diễn Thành Lộc, bên cạnh các sân khấu lộng lẫy của nhạc kịch Broadway thì còn một dòng sân khấu khác tồn tại song song là Off-Broadway thì “y như 5B” và khi tham gia một liên hoan sân khấu quốc tế anh từng diễn ở một nhà hát chỉ 70 ghế. “Vì thế, cứ làm thôi, đừng than thở nữa. Các đạo diễn hãy phát huy cao độ tư duy, sáng tạo hết sức trên những nền tảng có sẵn”, đạo diễn Thành Lộc thẳng thắn chia sẻ.

Cuộc hành trình tìm bức chân dung của đạo diễn trẻ Hoàng Tấn là vở diễn hiếm hoi kết hợp hiệu quả công nghệ hiện đại trong công tác dàn dựng

“Ông bầu” Huỳnh Anh Tuấn của Sân khấu IDECAF chia sẻ về việc xem Liên hoan Sân khấu Thủ đô tại Hà Nội (tháng 10/2020), có vở Bạch đàn liễu rất hay nhưng sân khấu không có gì, chỉ là đạo diễn xử lý thông minh, đưa ngôn ngữ tuồng vào một đề tài hóc búa, diễn viên diễn “rất bốc”; còn Người tốt nhà số 5 dù dàn dựng rườm rà nhưng nhờ kịch bản Lưu Quang Vũ và dàn diễn viên cứu lại.

“Cả hai vở liền lấy vàng! Như vậy, đâu là cái điểm bám để sân khấu tồn tại - là tư duy con người. Sân khấu TP có thể thua các ngành nghề khác về cơ sở vật chất, đầu tư nhưng vẫn còn con người, vậy thì các đạo diễn hãy phát triển tư duy, “vượt qua nỗi khổ” mà làm những điều bất thường nhưng hợp lý cho sân khấu TP!” -  “ông bầu” Huỳnh Anh Tuấn kỳ vọng.

Dưới góc nhìn của một người làm nghiên cứu khoa học và lý luận phê bình, TS.Lê Hồng Phước cũng chia sẻ thực trạng khó khăn của sân khấu là tình hình chung của thế giới, không riêng gì Việt Nam vì thế giải pháp hiện nay là: “Cứ làm đi, “liệu cơm gắp mắm”, với bao nhiêu mắm, bao nhiêu cơm đó, quan trọng là đạo diễn xử lý như thế nào để vừa miệng”.

Riêng với sân khấu cải lương, TS.Lê Hồng Phước cho rằng người đạo diễn cần quan tâm xử lý các hiện tượng đang tồn tại là: lạm dụng vũ đạo (diễn tuồng xã hội vẫn ra bộ đào); ăn mặc đẹp mà không liên quan đến nhân vật; việc tập tuồng đang bị xem nhẹ; tính logic trong vở diễn (như ông quan không thể vẫn bình thản ngồi xử án khi nhân vật Thái hậu đến). “Đây đều trong tầm quyết định của đạo diễn, đạo diễn muốn làm gì cũng được miễn sao hợp lý và truyền tải được thông điệp đến với khán giả”, TS.Lê Hồng Phước nêu ý kiến.