Cạnh tranh không lành mạnh

Theo dự thảo Luật, không chỉ giới hạn hành vi hạn chế cạnh tranh được xác lập, thực hiện trên lãnh thổ Việt Nam mà còn điều chỉnh cả những hành vi hạn chế cạnh tranh thực hiện bên ngoài lãnh thổ Việt Nam gây tác động hoặc là có khả năng gây tác động hạn chế cạnh tranh đáng kể trên thị trường nước ta. Nhiều ĐB cho rằng, việc mở rộng phạm vi điều chỉnh như vậy là phù hợp với thông lệ quốc tế và đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Thời gian gần đây, các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới đều có quy định nghĩa vụ thực thi luật và chính sách về cạnh tranh nhằm bảo đảm điều chỉnh các hành vi phản cạnh tranh gây ảnh hưởng đến quan hệ thương mại, đầu tư, phúc lợi người tiêu dùng tại các nước thành viên.

Tán thành với việc sửa Luật Cạnh tranh, đại biểu Trương Trọng Nghĩa (TPHCM) phân tích khá sâu về thực trạng mà ông cho là “bất hợp lý, bất công”, đó là hàng hóa và dịch vụ của Việt Nam không chỉ vất vả giữ thị phần ở nước ngoài mà cũng đang phải đấu tranh gian khổ trong nước trước sức ép của các nhà đầu tư, tập đoàn bán buôn, bán lẻ nước ngoài.

“Câu hỏi đặt ra, chúng ta hội nhập mở cửa thu hút đầu tư nước ngoài để làm gì? Câu trả lời phải là tăng cường nội lực Việt Nam, củng cố, tăng cường chủ quyền Việt Nam để Việt Nam đuổi kịp thế giới bên ngoài, giữ vững và thậm chí mạnh hơn bên trong cả về chính trị, văn hóa, xã hội, an ninh và quốc phòng, tăng cường nội lực chủ quyền quốc gia trước hết về kinh tế, và khai thác các nguồn lực, thị trường bên ngoài” – ĐB Nghĩa đặt vấn đề và cho rằng đây không chỉ là mục đích của các nước chậm và đang phát triển khi tham gia các hiệp định thương mại tự do mà còn là của các nền kinh tế phát triển ở mọi châu lục, dù được che giấu dưới nhiều cụm từ rất hoa mỹ.

“Chúng ta không kỳ thị các doanh nghiệp nước ngoài và sẵn sàng đối xử tốt với họ, miễn là tuân thủ luật pháp quốc gia, các hàng rào kỹ thuật. Nhưng vấn đề là hàng trăm tỷ đô la xuất khẩu mỗi năm, hàng trăm tỷ đô la đầu tư FDI, hàng trăm tỷ đô la đầu tư gián tiếp 20 năm qua đã đem lại gì cho nội lực nền kinh tế Việt Nam” - ĐB Nghĩa tâm tư.

Từ nghiên cứu của các chuyên gia và các cơ quan quản lý nhà nước, ông cho rằng chúng ta đã mất rất nhiều tài nguyên, nhiều lao động giá rẻ, nhiều ưu đãi về thuế, đất đai cho các doanh nghiệp nước ngoài nhưng kết quả đem lại chưa tương xứng. Đại biểu nêu lên một thực tế là nhiều năm trước chúng ta đã báo động, vì họ luôn khai lỗ trong khi doanh số tăng đều, cơ sở luôn mở rộng, sau đó chuyển nhượng với giá cao và thu được số lãi không nhỏ.

Gần đây, nhiều doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực bán lẻ dược phẩm, khám chữa bệnh, đặc biệt là lĩnh vực văn hóa báo động về việc họ đang từng bước bị loại khỏi thị trường trong nước, trong khi các cơ quan quản lý hầu như bất lực trước các hành vi cạnh tranh không lành mạnh như chuyển giá, mua bán, sáp nhập ở tầng trên và ở bên ngoài Việt Nam, trốn thuế bằng công nghệ cao, điều khiển vốn giữa các công ty trong cùng tập đoàn...

“Các doanh nghiệp của mình thì bị hạch sách, nhũng nhiễu, không có phong bì không qua được cửa ải hành chính. Trong khi chúng ta hầu như bất lực với các vụ thắng thầu chỉ nhờ kê giá rẻ và cam kết công nghệ cao nhưng sau thì đội vốn, thậm chí gấp đôi, giảm tiến độ, gian dối về chất lượng và công nghệ, trong đó có những dự án có vốn đầu tư hàng trăm nghìn tỷ” - ĐB Trương Trọng Nghĩa bày tỏ.

Đại biểu cũng không khỏi tâm tư khi “con em chúng ta thuộc nhạc ngoại, mê phim ngoại, thần tượng ca sỹ, diễn viên ngoại, để tóc, ăn uống theo phong cách ngoại trong khi đó không biết những kiến thức cơ bản về văn hóa, lịch sử Việt Nam. Khởi đầu từ kinh tế, tiếp đó là văn hóa, giáo dục, chủ quyền của chúng ta bị xâm hại từng bước và ngày càng nghiêm trọng ngay trong chính nước mình”.

Đại biểu cho rằng tình hình trên không chỉ giải quyết được bằng Luật Cạnh tranh mà còn bằng nhiều chính sách, biện pháp phòng hộ khác. Những nỗ lực vừa qua chưa đủ mạnh, trách nhiệm chưa đủ cao. Cần phải có những biện pháp đột phá trước khi trở nên không còn cứu vãn được nữa.

Băn khoăn về mô hình Cơ quan cạnh tranh quốc gia

Quy định về mô hình Cơ quan cạnh tranh quốc gia là vấn đề nhiều đại biểu băn khoăn và còn có quan điểm khác nhau. Theo Luật hiện hành, hệ thống cơ quan quản lý cạnh tranh của nước ta gồm Cục quản lý cạnh tranh thuộc Bộ Công Thương và Hội đồng Cạnh tranh. Tổ chức như vậy thì cơ quan quản lý cạnh tranh không đảm bảo vai trò độc lập. Do đó, đa số đại biểu tán thành với việc thành lập Cơ quan cạnh tranh quốc gia là cơ quan duy nhất quản lý về cạnh tranh.

Phương án do Chính phủ đề xuất là Cơ quan quản lý cạnh tranh trực thuộc Bộ Công Thương. Theo ĐB Phạm Tất Thắng (Vĩnh Long), Bộ Công Thương ngoài chức năng quản lý nhà nước còn trực tiếp quản lý nhiều doanh nghiệp trực thuộc Bộ. Chính phủ cần lường tính và quy định rõ vị trí, chức năng, nhiệm vụ quyền hạn của cơ quan này để không xảy ra tình trạng thuận lợi cho cạnh tranh bất bình đẳng do cơ cấu tổ chức đặt ra.

Bên cạnh đó, cũng có ý kiến đề nghị quy định Cơ quan cạnh tranh quốc gia độc lập thuộc Chính phủ hoặc thuộc Quốc hội để bảo đảm tính độc lập, khách quan trong điều tra, xử lý vụ việc cạnh tranh. Vì độc lập là yếu tố quan trọng quyết định hiệu quả, hiệu lực của Cơ quan cạnh tranh quốc gia.

ĐB Lưu Bình Nhưỡng (Bến Tre) thì lại không đồng tình với việc thành lập cơ quan cạnh tranh bởi làm tăng thêm độ lòng vòng của việc xử lý; tăng thêm tổ chức bộ máy biên chế; có khả năng dẫn đến việc đi trái nguyên tắc thực hiện quyền lực Nhà nước là có phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực; và đi ngược với cải cách tư pháp.