Khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán (tại Phường 1, Quận 5) trước đây là nơi đồng chí Trần Phú, Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt Nam bị giam giữ và hy sinh.

Trước buổi lễ, đoàn đại biểu Thành ủy, HĐND, UBND, Ủy ban MTTQ Việt Nam TPHCM do đồng chí Nguyễn Thị Lệ, Phó Bí thư Thành ủy, Chủ tịch HĐND TPHCM làm trưởng đoàn và đoàn đại biểu Quận ủy, UBND, Uỷ ban MTTQ Việt Nam Quận 5 do đồng chí Huỳnh Ngọc Nữ Phương Hồng, Bí thư Quận ủy Quận 5 làm trưởng đoàn, đã dâng hoa, dâng hương trước tượng đài Tổng Bí thư Trần Phú, trong khuôn viên Khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán.

Tham gia cùng đoàn có các đồng chí: Nguyễn Mạnh Cường, Thành ủy viên, Trưởng Ban Dân vận Thành ủy TPHCM; Dương Anh Đức, Thành ủy viên, Phó Chủ tịch UBND TPHCM; Thành ủy viên, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TPHCM Trần Thế Thuận; Phó Bí thư Thường trực Quận ủy Quận 5 Cao Sơn Yên; Phó Bí thư Quận ủy, Chủ tịch UBND Quận 5 Trương Minh Kiều.

Tại buổi lễ, các đại biểu thành kính dâng hoa, dâng hương và dành phút mặc niệm tưởng nhớ, bày tỏ lòng tri ân sâu sắc đến công lao to lớn đối với đồng chí Trần Phú - Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt Nam và các anh hùng liệt sĩ đã hy sinh vì độc lập dân tộc, vì tự do của nhân dân.

Đồng chí Nguyễn Thị Lệ cùng các thành viên trong đoàn dâng hương tưởng niệm đồng chí Trần Phú

Trải qua nhiều năm, di tích Khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán đã xuống cấp. Trước tình hình đó, Thành ủy, HĐND, UBND TPHCM chấp thuận và giao cho Quận 5 thực hiện dự án tu bổ, tôn tạo di tích Khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán, nơi đồng chí Trần Phú - Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt Nam bị giam giữ và hy sinh. Tổng mức đầu tư là 100 tỷ đồng gồm 2 giai đoạn: Giai đoạn 1, tu bổ nhà giam theo nguyên trạng khu đất. Hoàn thành vào dịp kỷ niệm 120 ngày sinh của đồng chí Trần Phú (1/5/1904 - 1/5/2024); Giai đoạn 2, mở rộng diện tích và xây dựng nhà mới để tiếp đón khách tham quan - Không gian Văn hóa Hồ Chí Minh, nhà trưng bày các hiện vật.

Qua 4 tháng triển khai thực hiện, dự án tu bổ, tôn tạo di tích Khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán được thực hiện theo nguyên trạng; với quy mô 822m2 trong khu đất di tích với diện tích hơn 2.211m2, có mức đầu tư hơn 33,8 tỷ đồng từ nguồn vốn ngân sách TPHCM.

Dự án khôi phục di tích lịch sử cấp quốc gia Khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán xứng tầm với di tích quốc gia, đáp ứng nhu cầu tham quan, nghiên cứu và tìm hiểu về lịch sử cách mạng của người dân TPHCM và cả nước. Dự án cũng nhằm tạo nên không gian lưu giữ, trưng bày mỹ thuật; khôi phục một công trình có giá trị lịch sử - văn hóa; cho thế hệ mai sau một di sản văn hóa nhằm giáo dục truyền thống văn hóa, yêu nước góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

Bệnh viện Chợ Quán, nay là Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TPHCM được xây dựng xong vào năm 1864, được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam, đơn vị trực thuộc Trung ương Hội Kỷ lục gia Việt Nam công nhận là "Bệnh viện lâu đời nhất Việt Nam". Thời điểm bắt đầu đi vào hoạt động, bệnh viện chuyên điều trị các loại bệnh truyền nhiễm và bệnh tâm thần. Do nhu cầu điều trị bệnh tâm thần nên bệnh viện có một khu riêng biệt dành riêng để quản lý các bệnh nhân này.

Đồng chí Nguyễn Thị Lệ cùng các đại biểu tham quan công trình tu bổ, tôn tạo di tích lịch sử cấp quốc gia Khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán.

Trong quá trình xâm lược Việt Nam, thực dân Pháp đã bắt bớ, tra tấn dã man đến lâm bệnh nhiều chiến sĩ cách mạng và đồng bào yêu nước. Để khai thác tin tức, chúng đưa tù nhân vào khu nhà bệnh nhân tâm thần của Bệnh viện Chợ Quán để vừa điều trị cầm chừng vừa tiếp tục tra hỏi. Từ đó, khu nhà bệnh nhân tâm thần trở thành nơi giam giữ những người tù bị bệnh.

Ngày 18/4/1931, Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng Cộng sản Đông Dương Trần Phú đã bị bắt tại nhà số 66 đường Champagne, nay là đường Lý Chính Thắng, Quận 3 - là cơ quan ấn loát của Đảng. Sau khi giam giữ và dùng nhiều cực hình tra tấn dã man, Tổng Bí thư Trần Phú ở nhiều trại giam khác nhau, chúng chuyển ông về Khám Lớn Sài Gòn để chuẩn bị xét xử. Lúc này, sức khỏe của Tổng Bí thư Trần Phú đã ngày càng suy kiệt.

Thực dân Pháp muốn duy trì sự sống của Tổng Bí thư Trần Phú để khai thác những bí mật của Đảng, nên ngày 26/8/1931, chúng đưa ông đến trại giam trong Bệnh viện Chợ Quán để điều trị bệnh. Tuy nhiên, do bệnh tình trở nặng, đến ngày 6/9/1931, Tổng Bí thư Trần Phú đã qua đời ở tuổi 27, với lời nhắn nhủ đến các chiến sĩ cách mạng "Hãy giữ vững chí khí chiến đấu".

Ngày nay, Khu trại giam trong Bệnh viện Chợ Quán được mở cửa để đón khách tham quan. Di tích vẫn còn in đậm dấu vết của gông cùm, xiềng xích dưới chế độ thực dân; cũng như những dấu ấn về cuộc chiến đấu kiên cường, bất khuất của các chiến sĩ cách mạng với những khẩu hiệu đấu tranh bằng máu còn rõ nét trên các bức tường. Từ cửa trại giam đi vào, đầu tiên là phòng giam lớn để giam khoảng 20 người; Tổng Bí thư Trần Phú đã ở phòng này khi mới đến trại giam. Ngày 16/11/1988, Khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia.